serie Inleiding

Winfred P. Lehmann en Jonathan Slocum

Latijn is waarschijnlijk de gemakkelijkste van de oudere talen voor sprekers van het Engels om te leren, zowel vanwege hun eerdere relatie als vanwege het lange gebruik van het Latijn als de taal van educatieve, kerkelijke, juridische en Politieke Zaken in de westerse cultuur. Bovendien gebruiken we het Latijnse alfabet, zodat de taal zonder moeite wordt gelezen. Aan de andere kant, de zinsstructuur en het aantal vormen vereisen veel aandacht, omdat de woorden van zinnen worden geplaatst voor hun nadruk, in plaats van in overeenstemming met een patroon als dat van de Engelse Subject-werkwoord-Object zin. Het is dan essentieel om de basisbuigingen van zelfstandige naamwoorden en werkwoorden te leren.

1. Het Latijnse alfabet en de uitspraak.

het Latijnse alfabet werd overgenomen van het Grieks via het Etruskisch. De volgorde van de letters is dus vrijwel hetzelfde als in het Grieks, zoals ook geldt voor de meeste van hun uitspraak. Het alfabet met 23 letters is als volgt:

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Y Z

Engels Heeft deze volgorde gehandhaafd met enkele wijzigingen. In het Latijn werd de letter I zowel gebruikt voor zijn vocale waarde als Om de klank y weer te geven zoals in yet. Een langgerekte vorm van de letter J werd later geïntroduceerd. Maar dit wordt vandaag algemeen uitgesproken als in jam, terwijl de letter Y de medeklinkerwaarde van I. vertegenwoordigt. Op dezelfde manier werd de Latijnse letter V gebruikt om zowel de vocale waarde van U als In tint weer te geven, als de klank w als in nat. Een afgeronde vorm, U, werd geïntroduceerd om de klinker te vertegenwoordigen, en een dubbele vorm, W, werd geïntroduceerd om de medeklinkerwaarde te vertegenwoordigen. Het kan ook worden opgemerkt dat de derde letter van het alfabet werd uitgesproken met zijn waarde in kat, in plaats van met zijn waarde in cent of in onze uitspraak van Caesar.

het belangrijkste verschil in uitspraak van deze letters heeft te maken met de klinkers. De medeklinkers worden uitgesproken als hun belangrijkste uitspraak in het Engels. Of het nu lang of kort is, de klinkers worden uitgesproken zoals in de talen van Europa. Men kan echter opmerken dat wanneer het Latijn in het dagelijks gebruik werd gesproken, het overeenkomstig de uitspraak van de moedertaal in het land werd uitgesproken, zodat de uitspraak in Italië aanzienlijk verschilde van die in Frankrijk of Duitsland, om nog maar te zwijgen van Engeland. Maar vandaag wordt het uitgesproken zoals we aannemen dat het was in de klassieke periode van het Latijn, dat wil zeggen, aan het begin van onze tijd. De uitspraak is eenvoudig, als men zich een paar sleutelwoorden herinnert. Latijn i en e worden uitgesproken als in het Engels cliché; Latijn a wordt uitgesproken als In vader; Latijn o wordt uitgesproken als in so, en u als in sue. Wanneer twee klinkers in dezelfde lettergreep worden gevonden, heeft elk zijn normale waarde; de eerste lettergreep van Caesar werd dan uitgesproken met de A als In vader en de e als in cliché, zodat het vergelijkbaar was met onze uitspraak van het voornaamwoord I.

in tegenstelling tot het Engels Heeft Latijn weinig stille letters. Een regel van vers kan dan worden gelezen met elke letter uitgesproken, zoals de eerste regel van Vergilius Aeneid:

Arma virumque canō, Trōiae qui primus ab ōris
‘ik zing van de armen en de man, die als eerste van de kusten van Troje’

Of de eerste regel van Caesar ‘ s Gallische Oorlogen:

Gallia est omnis divisa in partēs trēs
‘Gallië als geheel is verdeeld in drie delen’

2. Woordenschat.

Engels en Latijn behoren tot de Indo-Europese taalfamilie; hun eerdere versies scheidden meer dan drieduizend jaar geleden van elkaar. En tot deze eeuw werd veel universitair onderwijs voortgezet in het Latijn. Bovendien werd het onderwezen aan veel studenten vanaf de middelbare school jaren verder door middel van college. Universitaire geleerden spraken vaak met elkaar in het Latijn, net als de leden van het Vaticaan tot op de dag van vandaag. Als gevolg hiervan deelt het Engels veel van dezelfde woorden, vooral op technisch gebied, zij het in gewijzigde vorm. Toch is het nuttig om dergelijke woorden te relateren aan hun Latijnse tegenhangers.

sommige woorden hebben weinig verandering ondergaan, zodat hun wortels dicht bij die van hun Latijnse equivalenten liggen, als ze iets anders worden gespeld, bijvoorbeeld Engels spuw, Latijn spuere, Engels stand, Latijnse stāre. Maar de meeste van de gemeenschappelijke woorden die de twee talen delen door erfenis zijn enigszins verborgen, velen van hen als gevolg van een massale verandering van medeklinkers in het Germaans voor de moderne tijd. Deze verandering werd beschreven door de grote Duitse geleerde Jakob Grimm en staat bekend als de wet van Grimm, die zelfs in kleinere woordenboeken van het Engels wordt vermeld. Op dit moment, p, t, k werden veranderd in geluiden die vandaag worden vertegenwoordigd door f, th, h. onder voorbeelden zijn Latin pater vs.Engelse vader, Latin mater vs. Engelse moeder, en Latin cornu vs. Engelse hoorn. En de geluiden vertegenwoordigd als bh, dh, gh in Indo-Europees werden veranderd in de geluiden die vandaag worden vertegenwoordigd door b, d, g. deze werden ook veranderd in het Latijn, waar bh wordt vertegenwoordigd door f, zoals in het Latijn frater vs. Engels broer; evenzo, dh in het Latijn wordt ook vertegenwoordigd door f, zoals in het Latijn foris vs. Engels deur; en gh wordt in het Latijn vertegenwoordigd door h onder andere ontwikkelingen, zoals in het Latijn hanser, later anser vs. Engelse gans. En d, g werden veranderd in t, k( b was zeldzaam in Indo-Europees); vergelijk Latijn edere vs.Engels eten, Latijn gelidus vs. Engels koud.

Het is interessant om dergelijke verwante woorden te vergelijken, maar de veranderingen die beide talen hebben ondergaan verbergen vaak de relaties, net als voor de cijfers voor vier en vijf. De meeste van de andere zijn transparant gerelateerd, ondanks de veranderingen: Latin ūnus, één; duo, twee; trēs, drie; quattuor, vier; quinque, vijf; sex, zes; septem, zeven; octo, acht; novem, negen; decem, tien. Omdat woordenboeken vaak de Latijnse cognaten van Engelse vermeldingen bevatten, kan de controle over de Latijnse woordenschat worden verkregen door ze op te merken.veruit het grootste aantal soortgelijke woorden zijn te vinden in de technische taal, waar het Engels gewoon de Latijnse termen overnam toen industriële, politieke en technologische zaken complexer werden, vooral in de laatste eeuwen; kerkelijke termen werden overgenomen toen Engeland werd gekerstend. De woorden werden uitgesproken in overeenstemming met de Engelse spelling, in plaats van met hun uitspraak in het Latijn. Enkele voorbeelden van deze specialiteiten worden hier aangehaald.de industriële en technologische gebieden omvatten woorden als arbitreren, agent, veiling, berekenen, contract, kruising, arbeid, premie, propeller, wetenschap, specimen. De politieke en juridische sfeer omvat voorwaarden zoals beëdigde verklaring, alias, alibi, echtscheiding, habeas corpus, bevel, dagvaarding. De kerkelijke sfeer omvat woorden als altaar, belijdenis, leer, ongelovige, berouw, redding, Drie-eenheid. En andere woorden behoren tot onze dagelijkse woordenschat, zoals dier, bonus, inertie, minimum, recept, stimulus, vacuüm. Dankzij het grote aantal van dergelijke importaties uit het Latijn, is het relatief gemakkelijk om de woordenschat te leren.

3. De zinsstructuur van het Latijn.

zoals uit de eerdere citaten blijkt, kan de zinsvolgorde van het Latijn aanzienlijk afwijken van die van het Engels. In een eerdere vorm van Latijn werd het werkwoord als laatste in de zin geplaatst, net als in de eerste zin van de Aeneid. Maar zijn positie in de eerste lijn van Gallische Oorlogen is heel anders. De verschillende posities zijn mogelijk vanwege Latijnse buigingen. In het Engels moeten we meestal verbale zinnen als ‘is verdeeld’ bij elkaar plaatsen; we kunnen sommige bijwoorden tussen hen plaatsen, zoals in’ is vaak verdeeld’, maar we kunnen gewoonlijk geen cijfers of bijvoeglijke naamwoorden na de zelfstandige naamwoorden die ze wijzigen zetten, zoals in partes tres. Engels heeft strikte regels van plaatsing; latijn aan de andere kant kan elementen verplaatsen voor stilistische doeleinden, zodat in plaats van het schrijven van omnis Gallia, de orde die Caesar gebruikt is heel acceptabel, zoals die van partes tres.

bij het onderzoeken van een Latijnse tekst moet men eerst het werkwoord identificeren, waarvan de vormen identificeerbaar zijn door hun verbuigingen. Ook het onderwerp, als het is opgenomen in aanvulling op de markering in het werkwoord, moet worden geïdentificeerd. Het is duidelijk dat er voor canō geen subject bestaat, zodat men het vertaalt met het subject (‘I’) dat door zijn verbuiging wordt aangegeven. Werkwoordvormen eindigend op-ō hebben een eerste persoonsonderwerp, in tegenstelling tot de tweede persoon canis ‘you sing’, canit ‘he/she sings’. Het is daarom nuttig om de basisbuigingen van werkwoorden te onthouden. Evenzo kan het onderwerp worden geïdentificeerd door zijn vorm. Gallia heeft, net als veel zelfstandige naamwoorden, een vrouwelijk geslacht, en de nominatieve vorm eindigt op-a.

zoals geïllustreerd door deze korte passages, wordt de sleutel tot het lezen van het Latijn verschaft door kennis van zijn verbuigingen. Hoewel deze talrijk zijn, is het onthouden van de fundamentele verbuigingen van zelfstandige naamwoorden en werkwoorden over het algemeen voldoende.

4. De vormen van het Latijn.

4.1 zelfstandig naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en voornaamwoorden.

deze drie delen van spraak zijn verbogen voor vijf gevallen, naast een geval van adres genaamd vocatief. De zaken zijn als volgt::

• nominatief, het geval van het onderwerp;
• genitief, het geval dat wijst op bezit — bezittelijk, in grammatica ’s van het Engels
• accusatief, het geval van het meewerkend voorwerp
• accusatief, het geval van het lijdend voorwerp — object, in grammatica’ s van het Engels
• ablatief, het geval dat wijst op scheiding

Gevalsvormen kunnen ook worden bepaald door voorzetsels.

in het Nederlands zijn alleen de nominatief, genitief/bezittelijk en accusatief/objectief gehandhaafd, en de laatste alleen in voornaamwoorden: I is nominatief, my is genitief, me is accusatief. Zelfstandige naamwoorden hebben gewoon een nominatief en een bezittelijk, zoals in hond, hond. bijvoeglijke naamwoorden zijn niet verbogen.

Latijnse zelfstandige naamwoorden worden ook Verbogen op basis van —

• getal, dat wil zeggen enkelvoud en meervoud.
• drie geslachten: mannelijk, vrouwelijk en onzijdig.
• vijf verbuigingen.

paradigma ‘ s worden gegeven in de verschillende lessen. Ter illustratie: vormen van zelfstandige naamwoorden worden weergegeven in de eerste verbuiging (waarvan de meeste vrouwelijk zijn, zoals via ‘weg’), en in de tweede verbuiging (waarvan vele Mannelijk zijn, zoals numerus ‘getal’), en ook de vormen van het voornaamwoord ego ‘ik’:

v V alle numerus numerī ego nōs Gen. V alle viārum numerī numerōrum Mī nostrum

V alle viīs numerō numerīs mihi nōbis In. v m viās numerum numerōs mē nos Ab.

De aanspreekvorm) in de eerste declinatie is hetzelfde als de nominatief; in de tweede declinatie is het eindigt in e, zodat een slaaf, servus, genoemd zou worden door te zeggen dienen.

4.2 werkwoorden.

net als zelfstandige naamwoorden hebben werkwoorden veel buigingen gebaseerd op:

• actieve versus passieve stem;
• indicatieve Versus conjunctieve stemming;
• drie tijden: heden, verleden of onvolmaakt, en toekomst. Hiervan zijn er twee sets: de Simple present set en de perfect set. De perfecte formulieren geven een staat of voltooiing aan.

de vervoegingen worden hieronder gegeven. Hier wordt slechts een schets gegeven voor het begrijpen van de verschillende vormen en hun relatie tot elkaar met eerste enkelvoud voorbeelden van het werkwoord laudō ‘I praise.’

daarnaast zijn er imperatieve vormen, infinitieven, deelwoorden, een gerund en een achteroverliggende. De gebiedende vormen zijn zeldzaam in geschreven teksten, en worden hier niet geïllustreerd.

de huidige infinitief actief is laudāre. Het huidige deelwoord actief is laudans. De huidige infinitief passief is laudārī. Het perfecte deelwoord passief is laudātus.

omdat vier formulieren voldoende informatie bieden om de andere voor een werkwoord te produceren, bevatten woordenboeken en grammatica vier hoofddelen. Deze zijn: de eerste persoon enkelvoud aanwezig actief, b. v. laudō; de eerste persoon enkelvoud perfect actief, b.v. laudāvī; het volmaakte deelwoord passief, b. v. laudātus; en de huidige infinitief actief, b. v. laudāre. Het is vooral belangrijk om deze op te merken voor werkwoorden van de derde vervoeging, omdat deze vaak onregelmatig zijn, bijvoorbeeld edō ‘ik eet’, ēdī, ēsus, edere; faciō ‘ik doe’, fēcī, factus, facere; scribō ‘ik schrijf’, scripsī, scriptus, scribere. (Woordenboeken en grammatica ‘ s kunnen de belangrijkste delen met de infinitief als tweede vorm geven; zij kunnen ook de onzijdige vorm van het volmaakte deelwoord passief geven, b.v. factum.)

4.3 de andere woorden.

naast deze vier delen van spraak bevat Latijn bijwoorden, voegwoorden, interjecties en voorzetsels. Aangezien hun functies vergelijkbaar zijn met die van hun Engelse tegenhangers, zullen ze hier niet worden besproken.

5. Voorbeelden van teksten.

spreekwoorden of passages uit literaire figuren worden vaak aangehaald, ook in Engelse werken. Een paar zullen hier worden gegeven om het gebruik van vormen en patronen van syntaxis te illustreren.

verwante taalcursussen aan UT

De meeste maar niet alle taalcursussen aan de Universiteit van Texas hebben betrekking op moderne talen; echter, tal van cursussen in het Latijn, op zowel de undergraduate en graduate niveau, worden onderwezen in de afdeling Klassieken (link opent in een nieuw browservenster). Online taalcursussen voor college credit worden aangeboden via de University Extension (nieuw venster).

cursieve bronnen elders

onze weblinks pagina bevat verwijzingen naar cursieve bronnen elders.de Latijnse lessen uit Livius’ geschiedenis van Rome, Boek 1, Sectie 1 uit Livius’ geschiedenis van Rome, Boek 2, Sectie 10 uit Caesar ’s Gallische Oorlog, Boek 6, sectie 13 uit Caesar’ s Gallische Oorlog, Boek 6, secties 15-20 uit Caesar ’s Gallische Oorlog, Boek 6, secties 21-22 uit Tacitus’ Germania, sectie 16

opties:

• Toon de volledige inhoudsopgave met grammatica punten index
• Open een hoofdwoordenlijst venster voor deze Latijnse teksten
• Open een basisformulier woordenboek venster voor deze Latijnse teksten
• Open een Engels betekenis Index venster voor deze Latijnse teksten

eerste les / volgende les